Παράγοντες Κινδύνου και Πρόληψη Αγγειακών Νοσημάτων

Οι κύριες αγγειακές παθήσεις είναι οι αρτηριακές και οι φλεβικές. Άλλες παθήσεις είναι επίσης οι παθήσεις των λεμφαγγείων που θα ασχοληθούμε σε ξεχωριστό κείμενο. Η αντιμετώπιση των αρτηριακών και φλεβικών παθήσεων δεν έγκειται μόνο στη χειρουργική επιδιόρθωση τους, αλλά κυρίως στην έγκαιρη πρόληψη και διακοπή των παραγόντων κινδύνου.

Κατανόηση των αγγειακών παθήσεων

Οι αρτηριακές παθήσεις αφορούν οποιαδήποτε αρτηρία του ανθρωπίνου σώματος. Η πιο συχνή αρτηριακή πάθηση είναι η στένωση ή απόφραξη του αγγείου που οδηγεί σε ισχαιμία (μειωμένη αιμάτωση) ενός οργάνου ή σε κίνδυνου εμβολής του οργάνου (π.χ. καρωτιδική νόσος). Η δεύτερη συχνότερη αρτηριακή πάθηση είναι το ανεύρυσμα, δηλαδή η διάταση ενός αγγείου. Ανάλογα με τη θέση του ανευρύσματος, ο ασθενής κινδυνεύει είτε από θανατηφόρο ρήξη (κοιλιακή και θωρακική αορτή, σπληνική, νεφρική αρτηρία) είτε από θρόμβωση (ιγνυακή αρτηρία). Σπανιότερες παθήσεις είναι ο διαχωρισμός μιας αρτηρίας (κυρίως της αορτής) ή τραυματισμός μιας αρτηρίας.

Οι φλεβικές παθήσεις αφορούν κυρίως τη θρόμβωση των επιφανειακών ή εν τω βάθει φλεβών με σημαντικότερο κίνδυνο τη μετανάστευση του θρόμβου και την πρόκληση της δυνητικά θανατηφόρου πνευμονικής εμβολής. Στην περίπτωση των φλεβών των κάτω άκρων, η δυσλειτουργία των εσωτερικών βαλβίδων (φλεβική ανεπάρκεια) οδηγεί σε στάση αίματος και αποτελεί μια από τις πιο συχνά εμφανιζόμενες φλεβικές παθήσεις.

Κοινοί παράγοντες κινδύνου για αγγειακές παθήσεις

Αμετάβλητοι παράγοντες κινδύνου

Οι συχνότεροι παράγοντες κινδύνου, τους οποίους δεν μπορεί να επηρεάσει ο ασθενής είναι οι παρακάτω:

• Ηλικία (αυξάνει την πιθανότητα περιφερικής αρτηριακής νόσου και ανευρύσματος)
• Οικογενειακό ιστορικό (αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης ανευρύσματος, αορτικού διαχωρισμού ή φλεβικής ανεπάρκειας)
• Γενετικοί παράγοντες (τα γονίδια παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση ανευρυσμάτων και αορτικού διαχωρισμού, περιφερικής αρτηριακής νόσου και θρομβοφιλίας)

Μεταβλητοί παράγοντες κινδύνου

Οι συχνότεροι παράγοντες κινδύνου, τους οποίους μπορεί να επηρεάσει ο ίδιος ο ασθενής είναι οι παρακάτω:

• Κάπνισμα (άμεση αιτία πρόκλησης όλων των αρτηριακών παθήσεων και φλεβικής θρόμβωσης)
• Υψηλή αρτηριακή πίεση (σχετίζεται με όλες τις αρτηριακές παθήσεις)
• Υψηλή χοληστερόλη και ανθυγιεινή διατροφή (σχετίζεται με όλες τις αρτηριακές παθήσεις και κυρίως με την περιφερική αρτηριακή νόσο)
• Διαβήτης (σχετίζεται με τη στένωση και απόφραξη των αρτηριών και προκαλεί τη χειρότερη σε πρόγνωση αρτηριοπάθεια, αυτή των μικρών αγγείων)
• Παχυσαρκία και απουσία άσκησης (σχετίζεται με όλες τις αγγειακές παθήσεις καθώς και με το λεμφοίδημα)
  Συμπτώματα και έγκαιρη ανίχνευση

Τα συνήθη συμπτώματα των συχνότερων αγγειακών παθήσεων είναι τα παρακάτω:

Αρτηριακή στένωση ή απόφραξη

Ανάλογα με το όργανο που παρουσιάζει πτωχή αιμάτωση (ισχαιμία) ο ασθενής παρουσιάζει τα αντίστοιχα συμπτώματα. Στα κάτω άκρα ο ασθενής έχει πόνο κατά τη βάδιση ή σε εκτεταμένες βλάβες εμφανίζει γάγγραινα στα δάκτυλα. Σε αποφράξεις της αρτηρίας του χεριού ο ασθενής μπορεί να εμφανίζει παράδοξες ζαλάδες από την υποκλοπή αίματος από τον εγκέφαλο. Εξαίρεση αποτελεί η στένωση καρωτίδας όπου ο ασθενής δεν έχει συμπτώματα μέχρι να προκύψει κάποιο εγκεφαλικό επεισόδιο.

Ανεύρυσμα

Το ανεύρυσμα της αορτής κατά κανόνα δεν δίνει κανένα σύμπτωμα. Σπανιότερα μπορεί να οδηγήσει σε πόνο στην κοιλιά ή στην πλάτη. Ανευρύσματα των σπλαγχνικών αγγείων είναι επίσης στις περισσότερες περιπτώσεις ασυμπτωματικά.

Φλεβική θρόμβωση

Η θρόμβωση των επιφανειακών φλεβών (θρομβοφλεβίτιδα) προκαλεί κατά κύριο λόγο έντονο άλγος τοπικά, ερυθρότητα και σκληρία κατά την ψηλάφηση. Στη εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση, ο ασθενής εμφανίζει έντονο άλγος σε όλο το άκρο, οίδημα και ερυθρότητα.

Φλεβική ανεπάρκεια

Τα κύρια συμπτώματα της φλεβικής ανεπάρκειας ή φλεβίτιδας είναι το άλγος των ποδιών κατά την ορθοστασία, το οίδημα στους αστραγάλους, το αίσθημα καύσους και η εμφάνιση κιρσών και ευρυαγγειών. Σε κιρσούς της πυέλου (σύνδρομο πυελικής συμφόρησης στις γυναίκες, κιρσοκήλη στους άνδρες) οι ασθενείς μπορεί να έχουν αίσθημα βάρους ή πόνου στην πυέλο, άλγος στο ισχίο ή στη μέση, απώλεια ούρων κατά το βήχα ή το έντονο γέλιο, πόνο στη σεξουαλική πράξη (δυσπαρευνία), έντονη αιμορραγία στην περίοδο, αιμορροΐδες, κιρσούς στον όρχη ή στο αιδοίο ή σε κάποιες περιπτώσεις έχει συσχετιστεί με υπογονιμότητα.

Η κυριότερη προληπτική και διαγνωστική εξέταση για όλες τις αγγειακές παθήσεις είναι το τρίπλεξ των αγγείων το οποίο ανάλογα με τους παράγοντες κινδύνους του ασθενούς θα πρέπει να πραγματοποιείται σε τακτά χρονικά διαστήματα που ορίζει ο θεράπων αγγειοχειρουργός.

Στρατηγικές πρόληψης για τις αγγειακές παθήσεις

Αλλαγές στον τρόπο ζωής

Πρωτεύοντα ρόλο στη διατήρηση της υγείας των αγγείων μας αποτελεί η άμεση και πλήρης διακοπή του καπνίσματος, ατμίσματος ή της χρήσης ηλεκτρονικών τσιγάρων, καθώς όλα οδηγούν με διαφορετικό μηχανισμό σε αγγειακές βλάβες. Η σταδιακή μείωση δεν οδηγεί σε κάποια βελτίωση.

Επιπλέον, η υγιεινή διατροφή, δηλαδή τροφές με χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λίπη, υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες (φρούτα, λαχανικά) καθώς και η καθημερινή άσκηση του σώματος αποτελούν βασικές προϋποθέσεις αγγειακής υγείας.

Οι ασκήσεις που είναι ευεργετικές είναι κατά κανόνα οι αερόβιες ασκήσεις (περπάτημα, τρέξιμο, κολύμβηση, cardio). Η σύσταση μας είναι μέτρια σε ένταση άσκηση 3 φορές την εβδομάδα για τουλάχιστον 1 ώρα. Ειδικά σε ασθενείς με φλεβική ανεπάρκεια, η κολύμβηση είναι προτιμότερη από το τρέξιμο, το οποίο καλό είναι να γίνεται με κάλτσες διαβαθμισμένης συμπίεσης. Σε ασθενείς με συνοδό καρδιοπάθεια ή στεφανιαία νόσο, ο καρδιολόγος θα πρέπει να αξιολογήσει τη συχνότητα και ένταση της άσκησης.

Με αυτόν το τρόπο ο ασθενής μπορεί να διατηρήσει ένα σωστό σωματικό βάρος. Σε περίπτωση αδυναμίας απώλειας κιλών, είναι σημαντικό να συμβουλευθεί έναν ειδικό ιατρό για την παχυσαρκία (παθολόγοι, ενδοκρινολόγοι, διαβητολόγοι) με στόχο τον ορμονικό έλεγχο και εν συνεχεία να ακολουθήσει ειδικές διατροφές από διατροφολόγους.

Ιατρικές παρεμβάσεις

Η θεραπεία εκλογής σχεδόν σε όλες τις αγγειακές παθήσεις είναι η ελάχιστα επεμβατική (ενδαγγειακή) επιδιόρθωση. Στην περιφερική αρτηριακή νόσο ονομάζεται αγγειοπλαστική με stent ή αφαίρεση της αθηροσκλήρωσης με αθηροτόμο. Τα ανευρύσματα αντιμετωπίζονται με χρήση ενδοναρθηκών (EVAR).  Σε περιπτώσεις νέων ασθενών, σε γενετικές παθήσεις της αορτής (σ. Marfan) ή σε επιπλοκές, ο αγγειοχειρουργός διατηρεί πάντα τη δυνατότητα ανοιχτής χειρουργικής παρέμβασης με άμεση αντικατάσταση της αρτηρίας ή δημιουργία παράκαμψης (bypass).

Στη φλεβοθρόμβωση, η θεραπεία είναι συντηρητική με χορήγηση αντιπηκτικών φαρμάκων και συχνό επανέλεγχο μέσω τρίπλεξ. Σε ειδικές περιπτώσεις μαζικής θρόμβωσης των φλεβών στην πύελο (λαγόνιες φλέβες, κάτω κοίλη φλέβα) ή σε σοβαρές πνευμονικές εμβολές μπορεί ο αγγειοχειρουργός να προβεί στην ελάχιστα επεμβατική αφαίρεση του θρόμβου και στην επαναφορά της κυκλοφορίας αντιστοίχως. Εάν πρόκειται για χρόνιες εκτεταμένες θρομβώσεις σε ασθενείς με σοβαρό μεταθρομβωτικό σύνδρομο, η αποκατάσταση γίνεται με τοποθέτηση ειδικών φλεβικών stents που βοηθούν στην αποσυμφόρηση του ποδιού.

Τέλος, στη φλεβική ανεπάρκεια ο ασθενής μπορεί να υποβληθεί μετά από τη συντηρητική θεραπεία με κάλτσες διαβαθμισμένης συμπίεσης, σε ελάχιστα επεμβατικές μεθόδους κατάργησης των επιφανειακών φλεβών (laser, ραδιοσυχνότητα ή κόλλα). Η χρήση σκληροθεραπείας για τις μεγαλύτερες φλέβες τείνει να μειωθεί λόγω του υψηλού ποσοστού επανεμφάνισης ανεπάρκειας. Σε περίπτωση επιφανειακών κιρσών η θεραπεία περιλαμβάνει την τοπική κιρσεκτομή ή σκληροθεραπεία.

Διαχείριση αγγειακών παθήσεων

Οι περισσότερες μορφές αγγειακών παθήσεων μπορούν να αντιμετωπιστούν επιτυχώς με τις σύγχρονες ενδαγγειακές μεθόδους που μειώνουν το χειρουργικό τραύμα και τη διάρκεια της νοσηλείας. Σε περιπτώσεις όπου η ενδαγγειακή θεραπεία δεν ενδείκνυται, η ανοιχτή χειρουργική αποκατάσταση μπορεί να εφαρμοστεί με μεγάλη επιτυχία αλλά με μεγαλύτερο χειρουργικό τραύμα και νοσηλεία στο νοσοκομείο. Είναι πολύ λίγες και σπάνιες οι αγγειακές παθήσεις που θεωρούνται ανίατες.

Κατά γενικό κανόνα, η ενδαγγειακή θεραπεία έχει μεγάλα πλεονεκτήματα για τον ασθενή και μικρό ποσοστό επιπλοκών. Παρόλα αυτά η βιβλιογραφία δείχνει ότι ενέχει το ρίσκο επανεπεμβάσεων, οι οποίες ως επί το πλείστον παραμένουν ελάχιστα παρεμβατικές. Αιτία των επανεπεμβάσεων μπορεί να είναι η μη ορθή χρήση των ενδαγγειακών τεχνικών ή η ίδια η πάθηση. Συγκεκριμένα σε ασθενείς με διαβήτη και στους αιμοκαθερόμενους, καθώς και σε αυτούς όπου δεν διακόπτουν την έκθεση τους σε παράγοντες κινδύνου (π.χ. κάπνισμα κτλ) ή δε λαμβάνουν τη σωστή φαρμακευτική αγωγή ο κίνδυνος επανεπέμβασης είναι υψηλός καθώς η αρτηριοσκλήρωση αφορά όλα τα αγγεία. Για αυτόν το λόγο, όλοι οι ασθενείς με αγγειακές παθήσεις θα πρέπει να βρίσκονται σε τακτικό έλεγχο από τον αγγειοχειρουργό.

Η κατάσταση των αγγείων είναι ένδειξη της γενικής υγείας ενός ασθενούς. Αν εξαιρέσει κανείς τις γενετικές παθήσεις των αγγείων, οι περισσότερες αγγειακές παθήσεις σχετίζονται με την έκθεση σε διάφορους μεταβλητούς παράγοντες κινδύνου. Η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση αποτελούν τα κλειδιά για τη σωστή θεραπεία. Εάν η διακοπή των παραγόντων κινδύνου και η εξάντληση της συντηρητικής θεραπείας δεν οδηγήσει σε βελτίωση ή σε επείγουσες περιπτώσεις, η σύγχρονη αγγειοχειρουργική προσφέρει ελάχιστα επεμβατικές ή ανοιχτές χειρουργικές λύσεις. Η επιλογή της ιδανικής θεραπείας σε κάθε περίπτωση δεν ακολουθεί ένα γενικό κανόνα αλλά διαμορφώνεται ανά ασθενή ξεχωριστά (personalized medicine) από το θεράποντα αγγειοχειρουργό.